تپه باستانی زیویه شهرستان سقز
قلعه باستانی زیویه به فاصله ۵۵ کیلومتری جنوب شرق شهرستان سقز در استان کردستان و در شمال روستای زیویه واقع شده است. کشف تپه زیویه در سال 1325 صورت گرفت که در اثر ریزش برف و باران قسمتی از بالای تپه تخریب و به صورت اتفاقی کشف شد.
نخستین عملیات باستان شناسی در این منطقه توسط رابرت رایسون آمریکایی در سال 1946 انجام گرفت. در فاصله سال های 1325 تا 1333 یک یهودی به نام ایوب رب نوع به مدت 8 سال اقدام به کاووش در قلعه زیویه کرد. در این هشت سال متوالی 90 درصد از سطح تپه کاوش شد. در سال های قبل از پیروزی انقلاب به مدت سه فصل و در فاصله سال های 1354 تا 1356 شمسی کاوش های باستانشناسی به سرپرستی آقای نصرت‌ا.. معتمدی انجام گرفت.
از اواسط قرن هشتم تا اوایل دوره هخامنشی زندگی در این قلعه وجود داشته است و با به سلطنت رسیدن داریوش هخامنشی و تهاجم وی به مادها زندگی در این قلعه به پایان رسیده است. از قلعه زیویه در سالنامه‌های آشوری ذکرشده است و بیان شده که به دنبال شورش و طغیان اقوام مانایی (سده نهم تا ششم پیش از میلاد) از طریق قلعه این تپه عملیات‌های جنگی صورت گرفته است. اکثر قریب به اتفاق باستانشناسان را عقیده بر این است که ایزیپیه یا زیپیای ذکر شده در سالنامه مذکور همین زیویه فعلی است.آثار زیویه به نیمه دوم قرن هفتم قبل از میلاد مرتبط گردیده است.
در سال 1376 در قلعه باستانی زیویه قطعاتی از عاج به دست آمد که روی آن صحنه‌هایی از شکار و نقوش اساطیری به طرز بسیار ماهرانه در ابعاد 8×3 سانتی‌متر به صورت برجسته صحنه اساطیری با موجودی ترکیبی از ماهی، انسان و گاو نقش شده بود، این آثار احتمالاً به 2700 سال پیش تعلق دارد. تپه زیویه نزدیک به 40 هکتار وسعت دارد و ارتفاع آن از سطح زمین به 90 تا 110 متر می رسد. تنها راه دسترسی آسان به قلعه در بخشهای شرقی و تا حدی غربی تپه می‌باشد، در گذشته نیز ورودی اصلی قلعه را در قسمت شرقی تپه ساخته‌اند. دروازه ورودی قلعه با تعداد بیست و دو پله سنگ‌چین و پایه ستون های تاج دروازه ورودی، حیاط هایی با کف سنگ فرش و تخت‌گاه های گوناگون، دیوار خشتی و قطور ارگ مرکزی، اطاق های تودرتو و دوطبقه، تالار ستوندار با 16 پایه ستون سنگی فضاهای مهم معماری به جا مانده در قلعه زیویه است. ضخامت و قطر دیوارهای خشتی مابین دو الی هفت متر بنا بر عملکرد دیوارها متفاوت می‌باشد. مصالح اصلی در ساخت دیوارها، خشت های خام با ابعاد 16*46*46 سانتی‌متر است که دارای سه رنگ نخودی، قرمز و خاکستری است و در سه محل در اطراف تپه این خشتها ساخته شده و به محل تپه منتقل گردیده‌اند.
تپه قلعه زیویه در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شمارهی ثبت ۴۰۱۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
عکس: عباس رحمانی