روستای اصفهک

اصفهک، روستایی است در میانه‌ی کویر مرکزی ایران در استان خراسان جنوبی و با مجموعه سکونتگاه های تاریخی که بافت تاریخی آن در چند دهه ی اخیر خالی ازحیات میگردد اما در پی بازسازی و احیای روستا،حیاتی دوباره می‌یابد. روستای اصفهک را میتوان از موفق ‌ترین نمونه‌های بازسازی مشارکتی به دست نیروهای مدنی و متخصص دانست.

پروین هاوششنبه 28 فروردين 1400 | 3 سال پیشدر سفر به میانه‌ی کویر مرکزی ایران، بسیار می‌بینیم دشت‌های فراخ کویری را که به چشم‌اندازی سبز از نخلستان‌ها و مزارع میرسند وتضاد چشمگیر و زیبایی با بستر خود به وجود می‌آورند. دربازگشت از دیهوک به طبس، با دیدن یکی از همین نخلستان‌هایی که ازپس دشتهای کویری سر بیرون می‌آورد به روستای اصفهک میرسیم. وارد روستا می‌شویم، ترکیبی از الگوهای مسکونی منحصر‌به‌فرد، ساباط‌ها و بناهای گلی در کنار مزارع و نخلستان‌های حاشیه‌ی روستا که با سادگی زندگی روستایی درهم تنیده اند. با اهالی روستا هم‌کلام میشویم، صلابت و آرامش کویر درمردمان کویر نیز بی‌اثرنبوده است. هرآنچه می‌بینیم، می‌شنویم و احساس میکنیم، تجربه‌ایست که شاید تنها در این اقلیم و جغرافیا بتوان به دست آورد. روستای اصفهک از توابع بخش مرکزی شهرستان طبس از استان خراسان جنوبی، در 38‌کیلومتری جنوب شرقی شهر طبس قرار گرفته‌‌‌ و دارای اقلیمی گرم و خشک است. آب روستا در گذشته از طریق رشته قناتی تامین میشده که اکنون با خشک شدن کاریز‌ها تامین آب از طریق چاه عمیق صورت میگیرد و وجود خاک حاصلخیز و آب فراوان این روستا را به قطب کشاورزی و باغداری منطقه بدل نموده است. بحث در‌خصوص تاریخ روستا، بسیار پیچیده است و این بحث به سبب عدم وجود کتیبه‌های تاریخ‌دار در بناهای روستا پیچیده‌تر نیز میگردد. اگرچه استناد به کتاب‌های تاریخی و اسناد مکتوب نیزچندان راه به جایی نمیبرد، اما نام روستا و نام دیگر سکونتگاه‌های منطقه نظیر ازمیغان، کریت،اسفندیار،نایبند و دیهوک و توجه به سابقه‌ی سکونت زرتشتیان و سابقه جشن سده،نشان از سابقه‌ی طولانی سکونت در روستا دارد.. (مجله بوم،ش 5و 6،ص 14) اصفهک نیز مانند بسیاری از روستا‌های منطقه دارای دو بافت قدیم و جدید است که در بافت قدیم بقایای بناهای خشتی با بادگیرهایی بر فراز آنان نمایان اند و ردپایی از زمان و نواهایی محو ازحیاتی پرشور از گذشته احساس میشود. ساکنان روستا از چند دهه ی پیش بافت قدیم را ترک کرده و در جوار روستای اولیه سکونتگاه جدیدی را پایه ریزی نموده اند و درحال حاضر عمده اهالی روستا در بخش جدید ساکن میباشند. تخریب بخشی از بافت خشتی روستا منجر به ترک اهالی از بافت قدیم شده و زمین لرزه شدید سال 57بعنوان مهمترین عامل آسیب رسان به حیات روستا،منجر به پایان زندگی مستمر در بافت قدیم روستا که به گونه ای طبیعی و ارگانیک توسعه یافته بود، گردیده که منجر به تهی شدن آن از حیات میشود. در بین سال‌های 1390 تا 1392جمعی از ساکنان بومی روستا، کمر همت به بازگرداندن حیات به روستا میبندند که اولین گام متقاعد کردن اهالی روستا برای عدم تخریب بناهای فرسوده مربوط به ملک‌های شخصی‌شان در بافت قدیم بوده است، این داستان ادامه می‌یابد تا در اوایل سال 1393 در پی بازدید یکی از فعالان حوزه ی مرمت بناهای تاریخی، آهنگ فرایند بافت قدیم روستا شدت میگیرد که آموزش جوانان روستا در قالب نیروی کار بومی و بهره مندی از تجارب استادکاران محلی در روند بازسازی از دستاوردهای این بازدید بوده و این اقدامات منجر به ثبت ملی روستای اصفهک به عنوان نخستین بافت روستایی ارزشمند خراسان جنوبی در میراث ملی کشور میگردد. تجدید بنای حمام قدیمی و استفاده مجدد از آن در قالب حمام سنتی،مرمت مسجد قدیمی و مقبره های خانودگی مجاور آن، احیای خانه‌ی ساباط و خانه‌ی دو صفه به عنوان اولین مجموعه ها‌ی اقامتی بومی منطقه در کنار بازسازی بخش‌هایی از جداره خشتی روستا بخشی از اقدامات اولیه ی مرمت روستا بوده و در ادامه ی روند بازسازی ،خانه‌ها ی دیگری نیز مرمت شده و به عنوان اقامتگاه بومگردی مورد استفاده قرار گرفته اند و این رویه همچنان ادامه دارد… تخریب ساختار روستا در طی زمین‌لرزه ویرانگر سال 57 و متروک شدن روستا در طی چهار دهه اخیر، هسته تاریخی روستای اصفهک را به محوطه‌ای ارزشمند از منظر شناخت تاریخ معماری تاریخ ایران مبدل کرده‌ است، چنانکه حضور الگوهای منحصر به فرد دو صفه، چهار صفه و حیاط‌دار که بیانگر تداوم زبان الگویی منطقه تا پیش از زلزله بوده است و یکی از مهم ترین چالش های روند بازسازی روستا، حفاظت از اصالت ساختاری روستا و منظر طبیعی و فرهنگی آن میباشد. این روستا به عنوان یکی از بیشمار سکونتگاه های ارزشمند روستایی، نمونه موفقی از بازسازی مشارکتی به دست نیروهای مردمی است. (مجله بوم،ش 5و 6،ص 24 و 26) اگر روزگاری راهی سفر به خراسان جنوبی و کویر مرکزی بودید، تجربه ی ماندن در خانه های روستایی در جوار نخلستان‌ها، قدم زدن های شبانه درکوچه های آذین بسته به نور فانوس ها و گذر از ساباط‌ها ی روستای اصفهک را از دست ندهید.

منابع: - بازدید میدانی از روستا - پارسی، فرامرز، منصوری، کاوه، مقاله‌ی اصفهک طبس، فصلنامه‌ی تخصصی بوم، شماره 5 و 6، بهار و تابستان 1395 - وبسایت مهندسین مشاور عمارت خورشید emaratkhorshid.com

دسته‌بندیشهرها و روستاهای تاریخیخراسان جنوبیکلید‌واژهخراسان جنوبیکویرمرکزیاصفهکبافت تاریخیبازسازی و احیا16529 بازدید

بابک سپاس از اشتراک گذاری مطالب خوبتانجمعه 11 تير 1400 | 3 سال پیش