درگذرگاه های ساسانی - تنگه چوگان، شهربیشاپور، کاخ و قلعه فیروزآباد - بخش نخست

پس از فروپاشی حکومت پارتیان به دست اردشیر بابکان ،در اوایل قرن سوم میلادی،قدرتی جدید به نام سلسله ساسانی روی کار آمد.بنیان تعدادی از شهر های تاریخی ایران به دو پادشاه نخستین این سلسله ،اردشیر و شاپور منسوب است که ساخت هر یک از این شهر ها اهدافی را دنبال میکرد.

پروین هاوشدوشنبه 5 اسفند 1398 | 5 سال پیشدرگذرگاه های ساسانی - تنگه چوگان، شهربیشاپور، کاخ و قلعه فیروزآباد بخش نخست 1.شهرهای ساسانی پس از فروپاشی حکومت پارتیان به دست اردشیر بابکان ،در اوایل قرن سوم میلادی،قدرتی جدید به نام سلسله ســـــاسانی روی کار آمد.بنیان تعدادی از شهر های تاریخی ایران به دو پادشاه نخستین این سلسله ،اردشیر و شاپور منسوب است که ساخت هر یک از این شهر ها اهدافی را دنبال میکرد. برای نمونه، اردشیر برای رسیدن به هدف بزرگ خود که همان به زیرکشاندن پادشاهان اشکانی و به دنبال آن، تأسیس سلسلۀ جدید بود، شهر گور(درنزدیکی فیروز آباد فارس) را بنا کرد. این شهر از نظر فرم هندسی که از یک دایرۀ کامل تشکیل شده است و آمادگی در مقابل حملات نظامی را داشت. وجود استحکامات قلعه دختر در کنار آن، این موضوع را تأیید می کند. در زمان شروع پادشاهی شاپور، تقریبا رقیبان داخلی مغلوب شده بودند و امنیت در سرزمین های داخلی تأمین شده بود؛بنابراین، شاپور برای ساخت شهر مورد علاقۀ خود، بیشاپور، احتیاج کمتری به استحکامات تسخیرناپذیر داشت. شهر تاریخی بیشاپور در شهر کازرون استان فارس است اگر چه نشانه هایی از سکونت مربوط به دوره‌های ایلامی هخامنشی در آن یافت شده ولی در زمان ساسانیان به عنوان شهر ساخته و نامیده شده است این شهر در ۱۵ کیلومتری شمال غرب کازرون قرار گرفته است. نکته مهم شناخت شهر ساسانی توجه به تفاوت مفهوم شهر در دوره ایران باستان با مفهوم شهر در دوران اسلامی است ،مفهوم شهر در آن دوران مجموعه‌ای از فعالیت‌های متنوع جمعی همراه با ساکنان بسیار به خانه های مسکونی فراوان محصور نیست بلکه شهر در فرهنگ آرمانگرای ایران باستان همواره یک پدیده قدسی تلقی می شده که احتمالاً کسی قدرت برپا کردن آن را نداشته باشد و می توان گفت تنها پادشاه بوده که به عنوان صاحب فره کیانی اجازه و توانایی ساخت شهر را داشته است.انتخاب موقعیت استقرار بیشاپور از لحاظ بهره گیری از عوارض طبیعی و جغرافیایی برای برقراری امنیت شهرو بهره گیری از زیبایی‌های طبیعی انتخاب هوشمندانه و حساب شده ای بوده، این شهر در کنار جاده شاهی روزگار باستان که یکی از مهم‌ترین راه‌های ارتباطی کشور بوده احداث شده ،در زمان هخامنشیان ، تخت جمشید و استخر را به شوش و در عصر ساسانی شهر فیروزآباد یا گور و بیشاپور را به تیسفون متصل می کرده است.افزون بر این از بیشاپور راهی به کرانه‌های خلیج فارس امتداد یافته که علاوه بر کاربرد نظامی یکی از راه های تجارتی بوده است.استقرار بیشاپوربر دهانه تنگه بیشاپور مشرف به دشت زیبا و سرسبز بیشاپور یا بهشت کازرون و در دامنه ارتفاع کوه به گونه‌ای است که کوه و رودخانه در دو جهت آن حصار و مانع طبیعی در برابر حمله به شهر ایجاد می گردد و بر خلاف شهر اردشیر خوره(فیروز آباد)که میان دشت فراخ واقع شده و قلعه دختر با فاصله ای نسبتا طولانی از آن حمایت می‌کرده بیشاپور کاملاً در دامنه کوه و ابتدایی دشت با فاصله حداقل نسبت به دو عامل دفاعی قلعه دختر و قلعه اردشیر در کوه های دو طرف دهانه تنگ چوگان که به مثابه منظر ورودی بر شهر بیشاپور است ،قرار گرفته است. کوه بیشاپور مجاور شهر شاپور را می‌توان مهمترین عامل مکانیابی شهر دانست علاوه بر عدم وجود آثار دامنه و بلندی‌های بیشاپور که نشان از تقدس این کوه دارد چهار صحنه از نقش برجسته های ارزشمند دوره ساسانی در دهانه غربی تنگ چوگان ، برسینه کوه شاپور و دو نقش برجسته در کنار رودخانه از صحنه‌های پیروزی شاپور برجا مانده که نشانگر تاکید مضاعف بر تقدس این پدیده طبیعی دردوره ساسانی است. رویدادهای سیاسی در شکل گیری بیشتر کتیبه ها و نقش برجسته های دوره ساسانی نقش اصلی را ایفا کرده اند هرچند این رویدادها با هم متفاوت اند اما نقطه اشتراک آنها سیاسی بودن شان است وجود نقش برجسته های مختلف از شاهان ساسانی در حال دریافت مشروعیت سلطنت از اهورا مزدا حقوق سیاسی آنها را در امر سلطنت نشان می دهد. بنابر روایات مذهبی زرتشتیان اهورامزدا خدای بزرگ هستی نیرویی به نام فربه انسان ها می بخشد، فروغ ایزدی که بر هر دل هر کس بتابد،از دیگران برتر شود و پادشاهان به وسیله فر حکومت می کنند و باعث عمران و آبادی کشور می شوند و تا زمانی که درستکار باشند فر با آنهاست و هنگامی که پشت به اهورامزدا کنند ،فره ایزدی از آنان گسسته می شود و کشور رو به ویرانی می رود با همین تفکر است که شاهان ساسانی تلاش داشتند مشروعیت خویش را بنا بر دارابودن فره ایزدی به اثبات برسانند و از این اقدام آنها نتیجه می گیریم که در پس از ساخت نقش برجسته های مختلف،تفکری فراتر از تعلقات مذهبی فکری و سیاسی نهفته است. در کنار علت هایی چون تامین امنیت و نزدیکی به جاده شاهی، قرار گیری بیشاپور در بلندی مسلط بردشت را می‌توان نوعی الگوبرداری از نحوه ساخت شهرهای هخامنشی چون شوش و تخت جمشید دانست که بر بلندای دامنه کوه به عنوان مکان مقدس و برتر بنا شده بودند ،رودخانه شاپور نیز با توجه به تقدس آب در نزد ساسانیان نقش مهمی در استقرار شهر داشته است. شاخص های سازمان فضایی شهر ساسانی بیشاپور را چنین می‌توان شمرد: نقش مرکزیت از بر عهده عناصر آیینی از جمله معبد آناهیتا و کاخ (محل اقامت شاه به عنوان بالاترین مقام مذهبی است )و نه عناصر عمومی و عملکردی و اینگونه مرکزیت حاکی از اصالت امر سمبلی در مقابل امر عملکردی است. در مقابل در شهر اسلامی ایرانی مرکزیت از طریق تجمیع عناصر عمومی و عملکردی شهر مانند بازار در نقطه شروع تاریخی آنها به دست می آید .در شهر ساسانی ساختار حیات اجتماعی و مدنی نداردو تنها نقش ارتباط میان عناصر شهر را ایفا می‌کند.

منابع: سرفراز،علی اکبروتیموری محمود،فصلنامه هنر و تمدن شرق،سال اول ،شماره اول،پاییز92 شاه محمد پور سلمانی،علیرضا،فصلنامه مطالعات معماری ایران،شماره 6،پاییز و زمستان 93 علم الهدایی،پروین واحمدی منفرد، علیرضا،مجله تاریخ،دوره 8،شماره 30

دسته‌بندیشهرها و روستاهای تاریخیفارسکلید‌واژهساسانیانباستاناردشیر بابکانشاپور ساسانیشهرسازیفارسبیشاپورتنگه چوگانکازرونفیروز آباد16530 بازدید

نمای ایران سپاس فراوان از اشتراک گذاری مطلب و تصویر بسیار خوبتان.دوشنبه 5 اسفند 1398 | 5 سال پیش

بابک مطلب و عکس بسیار خوبی بود. سپاسدوشنبه 5 اسفند 1398 | 5 سال پیش

سپیده بسيار عالي، توضيحات بسيار خوب و كمتر شنيده شده از مجموعه.دوشنبه 5 اسفند 1398 | 5 سال پیش