زیبا صنمی بود به دستش ماکو - آن دلی که برده‌ای از ما کو

زیبا صنمی بود به دستش ماکو - آن دلی که برده‌ای از ما کو
زیبا صنمی بود به دستش ماكو --- آن دلی كه برده‌ای از ما كو شهرستان ماکو یکی از شهرستان‌های مرزی استان آذربایجان غربی در شمال غرب ایران است. مرکز این شهرستان شهر ماکو‌ست كه دارای موقعیت جغرافیایی و نظامی مهمی نیز هست؛ زیرا در سرحد سه کشور ایران، ترکیه و جمهوری آذربایجان قرار گرفته است. اکثریت مردم ماکو مسلمان و شیعه مذهب هستند و زبان مادری آن‌ها آذری است. کردهای مهاجر از ترکیه هم در این شهر زندگی می کنند. جمعیت این شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ برابر با ۱۷۴۵۷۸ نفر بوده است. شهر ماكو در دره ای و در آغوش دو کوه قه‌یه در شمال و سبد‌داغی بنا شده كه رودخانه زنگمار از آن می گذرد و شهر را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم می كند. قسمت جنوبی شهر در دامنه كوه سبد قرار گرفته و آبادی چندانی ندارد ولی بخش شمالی آن آبادتر و بزرگ‌تر است؛ بر اساس همین اهمیت، روس‌ها در زمان جنگ جهانی راه آهنی از شاه‌تختی به بایزید دایر نمودند که از شهر ماکو می گذشت و قریب 150 کیلومتر آن در خاک ایران بود. متاسفانه اکنون این مسیر راه آهن به کلی مخروبه شده و غیر قابل استفاده است. این شهر از طرف شمال به رود ارس، از طرف مغرب به کدوک کلامه (سرحد ترکیه)، از طرف مشرق به پل خدا آفرین ارس و از طرف جنوب به خاک ترکیه و خوی محدود می‌شود. شهرستان ماکو، کوهستانی بوده و کوه های متعددی در آن قرار دارد. ماکو در دوره های مختلف تاریخ به نام‌های مختلفی معروف بوده که از آن جمله می توان به نام‌های شاوارشان، ماکویه، قلعه قبان، آرتاز، روسا، مادکوه و مکی اشاره نمود. به جرئت می توان گفت که ماکو یکی از دیدنی‌ترین شهرهای ایران است. هنگامی که درون شهر قدم می گذارید به واقع از دیدن آن لذت می‌برید. مخصوصا با غروب آفتاب و سرخ شدن آسمان و کوه های سنگی اطراف شهر، زیبایی‌ها چندین برابر می شود. کلاهک سنگی ماکو و لانه لک‌لک‌ها که در گوشه گوشه شهر و جاده ها بر روی تیرکهای برق و منبع‌های آب ساخته شده‌اند نیز از دیدنی‌های جالب ماکو است. این شهر به دلیل آن‌که در کنار مرز و گمرک بازرگان واقع شده، محل عبور مسافرینی است که قصد دارند از طریق راه زمینی به ترکیه سفر کنند و از این رو افراد زیادی روزانه در این شهر رفت و آمد می‌کنند که با توجه به این موضوع امکانات شهر بسیار کم‌تر از میزان لازم بوده كه به خصوص جهت اسکان مسافرین در فصل‌های پر مسافر با مشکل مواجه است. تاریخچه ماكو قدیمی‌ترین ابنیه تاریخی ماكو به دوره اورارتو یا خالدها مربوط است. اتاق‌های سنگی در دهات سنگر (بین ماكو و بازرگان) چیركندی از روستاهای ییلاقی دهستان چای باسار و دلیك داش سیه چشمه و شدی ارس ، كنار پلدشت و كشف كتیبه هایی به خط میخی در قراء بسطام و اطراف بازرگان و حفریات و كشفیات هیئت آلمانی در ده بسطام و خوانده شدن كتیبه های میخی توسط باستان‌شناسان ایرانی و خارجی و نوشته‌های مورخین قدیم و جدید چون موسی خورن (ارمنی) و ب.ب پیوتروفسكی (روسی) ثابت می‌كند كه سكنه اولیه شهرستان ماكو اورارتوها بودند. شهر بزرگ آنان به نام روسا در نزدیكی قریه بسطام بنا گردیده بود. پس از آن‌كه ارامنه به حكومت اورارتوها خاتمه دادند بر متصرفات آن‌ها مسلط شدند. طبیعی است كه منطقه ماكو نیز ضمیمه حكومت ارمنستان گردید. آثار كلیساهای قدیمی مخصوصاً كلیسای طاطاوس (یكی از قدیمی‌ترین كلیساهای ارامنه ایران و دنیا، كه شروع ساخت آن مربوط به قرن هفت میلادی است. این كلیسا در حقیقت یكی از كلیساهای جامع ارامنه در دنیا محسوب می‌شود و نشست سالانه ارامنه از چهارم تا ششم مرداد ماه، هر ساله در این كلیسا برگزار می‌گردد.) و خرابه شهرهایی به نام آرتازیا ، آرتز و آرشاكاوان (یا خاور زمین به قول اكراد طایفه ساكان) در ناحیه دامبات و آرماویر Armavir كنار رود ارس، تسلط و نفوذ ارامنه را در این منطقه روشن می‌سازد. در سال (694 هـ . ش) اسقف زاكاریا و پطرس برادرش حكومت سیاسی و مذهبی آرتاز را به دست آوردند. با صرف هزینه بسیار قلعه ماكو را كه محل اقامت آنان بود استحكام بخشیدند و راه‌های كاروان و پل‌هایی در مسیر راه ساختند و آن‌را به‌صورت راهی تجاری و سوق‌الجیشی درآورده، كه موقعیت ماكو و استحكامات تدافعی آن باعث تعجب بینندگان می شد. شاهزادگان ارمنی آرتاز بیش از یكصد سال با اتكا به استحكامات قلعه ماكو و مهارت در دفاع، كلیه حملات مهاجمین به این منطقه را یكی پس از دیگری دفع كردند و حتی تیمور لنگ نیز نتوانست آن‌جا را تصرف كند. اسقف زاكاریا نه‌تنها راه‌های اطراف ماكو را مرمت كرد بلكه چهار پل با طاقهای قوسی روی رودخانه ماكو (زنگمار) ساخت . بعد از تیمور، قره قویونلوها بر آذربایجان مسلط شدند. قرایوسف در سال 785 هـ . ش) ماكو را فتح كرد. همیشه در بین امرای قره‌ قویونلوها منازعه بود تا اینكه شاه اسماعیل صفوی در چند جنگ، الوند‌میرزا و سلطان‌مراد‌میرزا بازماندگان سلسله آق قویونلو را مغلوب و سلسله مزبور را منقرض و سلسله مقتدر صفوی را تأسیس كرد. در زمان این پادشاه جوان بود كه سلطان سلیم (سلطان عثمانی) پس از قتل شیعیان آسیای صغیر با لشكر جرار كه مسلح به سلاح آتشین بودند به قصد تصرف آذربایجان و برانداختن سلطنت شیعی مذهب صفوی وارد دشت چالدران شد. نبرد چالدران با وجود فداكاری‌ها و شجاعت شخص شاه اسمعیل و سرداران نامی او و سپاهیان قزلباش به نفع وی تمام نشد. به همین سبب شاه اسماعیل همواره از این ماجرا دل شكسته بود و كسی خنده او را ندید. بالاخره قلعه ماكو را بعد از مدت‌ها طبق دستور دربار شاه عباس ثانی خراب كردند و كتیبه ای در این مورد در روی صخره نقش بست كه با این بیت شروع می شود. این قلعه كه قلعه قابان بود ضرب المثل جهانیان بود ... حكومت ماكو در دوره زندیه و قاجاریه در دست ایل بیات بود. ایل بیات تیره ای از ایل قره قویونلو بود كه مسكن اصلی آنان شرق آناتولی بود و در ركاب قره قویونلوها وارد ایران شدند. وجه تسمیه ماكو در مورد وجه تسمیه ماكو حدس و گمان‌های زیادی زده می‌شود و اختلافاتی نیز در این زمینه وجود دارد كه در زیر مختصراً به چند نمونه از آن‌ها اشاره می‌شود: ارامنه مدعی هستند ماكو در اصل ماكی یا مكی به معنی آغل (مرتع گوسفند‌) بوده، برخی مانند یاقوت حموی عقیده دارند ماكو محل زندگی روحانیون زردشتی بوده است لذا در اصل ماگوش نام داشته كه به مرور ایام ماكو شده است. اسم ماكو را آرتاز، شاوارشان، قلعه قبان، نیز گفته‌اند. به نظر مینورسكی محقق معروف روسی ماكو از تركیب ماه و كوه تشكیل شده و می تواند مادكو باشد (‌به معنای كوه ماد). داستانی هم وجود دارد که طبق آن شاه عباس در شب فتح «قلعه قبان» ماکو، وقتی به قلعه وارد می شود ماه را در آسمان نمی‌بیند، چرا که صخره بالای سر او بود، این داستان که بارها در نوشته‌ها تکرار می شود به صورت مستند از جانب دکتر محمدزاده رد شده است. طبق نوشته ایشان « کلاویخو سفیر اسپانیا در دربار مغول، وقتی در 2 قرن قبل از شاه عباس ازاین دره عبور کرده است، به زیبایی تمام از دره صعب العبور و قلعه آن که با نام «Makou» ذکر کرده است توصیف می کند». اشتباه بزرگ این تحلیل‌گران که آن‌ را به «ماه کو» نسبت می دهند از استفاده آوایی فارسی آن یعنی بصورت «Mäkou » است در حالیکه ساکنان شهر آنرا «Maku »تلفظ می کنند. ولی آن‌چه از وجه تسمیه این شهر منطقی می‌نماید به اعتقاد ایشان در زبان ساکنان قدیمی‌تر این نواحی نهفته است. دکتر محمد زاده می نویسد: «مکی» آوایی که هنوز پیرمردان و پیر زنان این ناحیه برای شهر خودشان بکار می برند در زبانهای اورارتو و ارمنی به معنای «چراگاه گوسفندان، مرتع و ییلاق است و ما نیک می دانیم که اگر امروزه ماکو به محدوده شهر مرکزی اطلاق می‌شود ولی ایامی نه چندان دور همه ییلاق های اطراف و آبادی‌های امروزی نام کلی ماکو نامیده می‌شده‌اند. آثار باستانی شهرستان ماکو: ۱- کلیسای طاطاووس در دره قره کلیسای بخش سیه چشمه ۲- تپه ماقبل تاریخ خلیل آباد در ۳۰۰ متری شوط ۳ - کلیسای عظیم سنت استپاسن در دره شام ارسکنار ۴- معبد سنگی دردشت زنگنه ۵ - برج و بارو و کتیبه در ساری قه‌یه و صخره ماکو ۶ - خرابه‌های تعدادی کلیساهای ارمنی در دهات مختلف ۷- آثار تاریخی شهر دامبات ۸- خرابه‌های قدیمی گزلو در دره مخند ۹- آثار و علایم منقوش در سنگ درده قزلجه قلعه دهستان قره قویونلو ۱۰- دالان‌هاو غارهای زیر زمینی در اطراف آرارات ۱۱ - قلعه جم خور در ده بسطام چای پارا ۱۲- اتاق سنگی در ده چیره کنده چای پارا ۱۳- گورستان تاریخی پیر احمد کتدی در دهات آواجیق ۱۴- پل بئش گؤز در نزدیک ماکو ۱۵- خرابه‌های سه گوش در دره قزلداغ ۱۶ - اتاق سنگی در ده دلیک داش ۱۷ - کلیسای زور زور در ده بارون ۱۸ - دیری متعلق به فرقه دمنیکن در پای کوه قه یه ۱۹ - اتاق سنگی در ده سنگر ۲۰ - کلیسای مریم ننه در شمال ماکو ۲۱ - بنای باشکوه کلاه فرنگی در بیمارستان ماکو ۲۲ - کاخ باغچه جوق در ۶ کیلومتری ماکو 23-روستای زیبای باغچه جوق و یعقوبعلی کندی 24-تپه باستانی کشمش تپه، در روستای کشمش تپه واقع در جاده ماکو بازرگان 25-کوه سنگ ریزه‌ی تیمور لنگ واقع در مرز پلدشت و نخجوان(نقاط صفر مرزی) کلیسای طاطاووس (قره کلیسا) منطقه چالدران و کلیسای طاطاووس (قره کلیسا) نیز در این شهرستان واقع شده اند. اس. جی. ویلسون، کشیش آمریکایی پس از گذر از شهر ماکو در باره آن چنین نوشته است: "همچنان که به ماکو نزدیک شدیم جاده مارپیچ از میان دره باریکی گذشت که از میان آن رودی به همین نام در جریان بود و پی در پی به شکل آبشارهای غران کوچکی فرو می‌ریخت. در یکی از این خمیدگی‌های کوهستان ناگاه منظره شهر ماکو به صورت دل‌پذیر و شگفت‌آوری در برابر دیدگانم پدیدار شد. کوهستان‌های برهنه پر صخره، ناگهان در دو سو سر به آسمان کشیده و دست کم به ارتفاع هزار پا گردن برافراشته بودند. کوهی که در سمت راست قرار دارد، هر قدر بالا می رود بر آمدگی پیدا می کند و همچون سایبانی بر فراز شهر گسترده می شود. در فرورفتگی صخره‌ها، قلعه ای ساخته اند ". قره كلیسا از بناهای مذهبی متعلق به ارامنه بوده كه در جنوب ماکو و 20 كیلومتری شمال شرقی چالدران در كنار روستایی به همین نام واقع شده است. قره در زبان آذری به معنای "سیاه" است و وجه تسمیه این نام سیاه بودن قسمتی از کلیسا است. بنا بر عقیده ارامنه این كلیسا اولین كلیسایی است كه به دستور مبشرین و حواریون مسیح در دنیا ساخته شده است. كاخ باغچه‌جوق در فاصله 6 کیلومتری شهر ماکو و حدود 2 کیلومتری از سمت غرب جاده اصلی ماکو- بازرگان، روستایی به نام باغچه‌جوق واقع شده که غرب و جنوب آن به دامنه کوه با صفای "چرکین" و چشمه ای به نام "کلیسه" منتهی می‌شود. در بخش جنوب‌شرقی آبادی مذکور، ساختمان مجلل و تاریخی قصر باغچه جوق دیده می شود که ساختمان آن در زمان تیمور پاشاخان شروع و در زمان حكومت فرزندش مرتضی قلی خان اقبال‌السلطنه ماکوئی (سردار ماكو) " یکی از حکام مقتدر وقت و از سرداران مظفر الدین شاه " به اتمام رسیده و محل سكونت ییلاقی آن بود. (جوق در زبان ارمنی یعنی ده) در ساختمان كاخ معماران ایرانی و مهندسان روسی و اروپایی به اتفاق كار كرده اند و هیئت كاخ تلفیقی از معماری شرق و غرب است. گچ بری ساختمان توسط اساتید ایرانی انجام پذیرفته. آئینه كاری و گچ بری ساختمان در سطح عالی است در بالای عمارت دور تا دور گلدان‌ها و مجسمه‌ها وجود دارد كه اغلب جای گل و چراغ است . پایه ستون‌ها و گلدان‌ها از سنگ خارا است و خوب حجاری شده است. اولین گرامافونی كه به ایران وارد شده در این عمارت به چشم می خورد كه طول بوق آن 60 سانتی‌متر و ارتفاع پایه اش بیش از یك متر است. پرده های زربفت، مبل‌های بی‌نظیر، تخت‌خواب‌های متعدد با تشك‌های پرقو، كاغذ دیواری‌ها و رنگ آمیزی سالن‌ها و نقاشی سقف اتاق‌ها، ظروف چینی اعلا و لوسترهای كریستال، فضای حیاط با گلكاری و درختان میوه و اشجار زینتی و حوض‌های وسیع بازدید‌كنندگان را به یاد كاخهای افسانه‌ای می‌اندازد. قله آرارات شاید عجیب باشد که این کوه را به ماکو نسبت دهیم. اما از آن‌جا که هر بیننده ای از ده ها کیلومتر قبل از رسیدن به ماکو به این قله خیره می شود، یکی از دیدنی‌های شهر به حساب می آید. این قله 5137 متری در خاک ترکیه قرار داشته و با داشتن برادر دوقلویی در نزدیکی خود (آرارات دارای دو قلهٔ آتشفشانی است، آرارات بزرگ (۵۱۳۷ متر) و آرارات کوچک (۳٬۹۱۴ متر)) به یکی از زیباترین قله‌ها بدل گشته است و قله برف گرفته آن در چهار فصل سال غروبی زیبا و با شکوه را برای ماکو به وجود آورده است. دخمه فرهاد دخمه فرهاد در روستایی به نام سنگر در غرب ماکو واقع شده كه دارای دو اتاق تو در تو است و در دل کوه و درون صخره ای بزرگ تراشیده شده است كه با راه پله ای سنگی به کوه متصل می شود. به زبان محلی به آن خانه فرهاد (فرهاد دامو) می‌گویند. در ورودی آن تقریبا یک‌و‌نیم متر در دو‌ متر و اتاق ها یکی بزرگ (تقریبا 3*4) و دیگری کوچکتر (تقریبا2*2) است؛ که با دری 1*1.5متری به هم متصلند. بر روی دیواره ها طاقچه‌هایی تراشیده شده است و برای روشنایی گویا از مشعل استفاده می‌شده است. گردآورنده: بابك گنجی‌زاده طاری (28 امرداد 1386) منابع: anobanini.ir (عكس): سایت جامع گردشگری ایران anobanini.ir سایت ماكوسیتی ویكی‌پدیابابک | چهارشنبه 23 آبان 1386
بابک از مطالب و زحمات ارزنده شما خیلی متشكرمچهارشنبه 23 آبان 1386 | 14 سال پیش
دسته بندیسایر جاذبه های تاریخی
واژه کلیدیزیباصنمیبوددستشماکودلیبردهای
بابک گنجی‌زاده طاریبابک گنجی‌زاده طاریهموند از چهارشنبه 20 تير 1386متولد: تهران (خرداد 1363) چندین سال فعالیت آزاد در كوه‌پیمایی و طبیعت‌گردی شروع فعالیت تخصصی كوه‌نوردی: از باشگاه دماوند علایق: به جز موارد فوق، به كویرنوردی و ماجراجویی در طبیعت وحشی علاقه فراوانی دارم. ***Give Peace a Chance*** به صلح هم فرصتی دهیم!
آخرین پست‌ها