شوش كهن ترین شهر جهان
شوش ، كهن ترین شهر جهان ، كه حدود 4000 هزار سال پیش از میلاد مسیح به عنوان كانون مذهبی ساكنان دشت اطراف بنیاد نهاده شد ، پس از 5000 هزار سال حیات پرفراز و نشیب و توأم با روزهای پیروزی و شكست ، رونق و ركود و آبادانی و ویرانی ، با سقوط شاهنشاهی هخامنشی در سال 332 ق . م به مرور در سراشیبی افول افتاد و در قرون میانه اسلامی رونق خود را به كل از دست داد و به روستای كوچكی گرداگرد آرامگاه دانیال نبی (ع) مبدل شد .
تا قرنها مسافرانی كه از كنار اتلال باستانی شوش می گذشتند حتی تصور آن را به مخیلة خود راه نمی دادند كه این پشته های عظیم خاك كه اكنون مأوای ددان شده ، روزگاری گهواره تمدنی درخشان و پایتخت پرشكوه فرمانروایان ظفرمندی بوده كه فاتحانه بر شهرهای بین النهرینی می تاخته اند یا قلمرو ایشان از دروازه های اروپا تا هند گسترده بوده است . تمامی جهانیان یاد آن روزهای درخشان را به بوتة فراموشی سپرده بود ، الا كلیمیانی كه نام شوشان و گوشه ای از آنچه را در آن گذشته بود ، در كتابهای مقدس خود ثبت كرده و به خاطر داشتند. لذا تصادفی نبود كه نخستین كسی كه ویرانه های شوش را با شناخت بنجامین بن جناح خاخام كلیمی بود كه بین سالهای 1163 ـ 1173 میلادی برای بررسی وضع كلیمیان در ایران به سر می برد ؛ وی هنگام زیارت آرامگاه دانیال نبی از اتلال باستانی شوش نیز دیدن كرد و آن را همان « شوشان » مذكور در تورات شناخت
شوش این بام بلند فرهنگ شرق و این ابر شهر دنیای باستان ، شوش مقاوم و استوار در برابر حملات بیگانگان در طول تاریخ كه هم اكنون نیز اثر زخم های وارد شده از طرف دشمن بعثی را در زمان جنگ تحمیلی بر پیكر آن به وضوح می توان دید و به بیان دیگر تاریخ در این نقطه از سرزمین ما می تپد نقطه عطف در تاریخ و باستانشناسی ایران است . محوطه باستانی شوش بی اغراق در زمرة یكی از ده محوطة باستانی دنیاست .
شوش مركز ثقل و مركز تلاقی فرهنگهای باستانی فلات ایران و دشت بین النهرین و تختگاه امپراطوری كهن عیلام بوده است . تاریخ مستند و مدون كشور ما با تاریخ شوش و عیلام آغاز می شود . در شوش از اواخر هزارة پنجم پ . م تا سدة ششم هجری قمری یعنی معادل 5000 سال فرهنگ و مدنیت استمرار داشته است و ارك مركزی «اكروپل» و 28 لایة تمدنی از نقطه صفر خاك بكر تا سطح تپه در آن متمایز شده و این نادرترین مورد در محوطه های باستانی است .
قدیمی ترین دوره شوش مربوط به 4200 تا 3700 پ . م است كه باستان شناسان آن را شوش یك نام داده اند و سفالینه های منقوش زیبا كه رنگ و ساخت استادانه ای دارند از این دوره بدست آمده اند . از آن زمان به بعد در طول تاریخ ، شوش به عنوان یك مركز فرهنگی و سیاسی تاثیر بسزایی در شكل گیری فرهنگها و تمدن های باستانی داشته و نقش حساس خود را در ژئوپولیتیك منطقه به خوبی ایفا كرده است .
گرچه شوش در نگاه اول فاقد حجم های چشم گیر و یادمان های معماری همچون (تخت جمشید، نقش رستم ، پاسارگاد ، فیروزآباد ، اصفهان) است ، اما این تپه های آرام و به ظاهر توده ای از خاك و گل ، امانتدار امانات مهم تاریخی بوده است . آثار بیشماری در كاوش های باستان شناسان از آن بیرون آمده كه از ذخایر و گنجینه های فرهنگ بشری به شمار می روند . شوش ناظر رویداد مهم گذر از ظلمت پس از تاریخ و ورود به سپیده دم تاریخی در عصر پیدایش خط و كتابت (در آغاز هزاره سوم پ . م) بوده ویكی از محوطه هایی است كه قدیمی ترین نمونه های مكتوب از آن به دست آمده است .
متن نخستین قانون مدون دنیا یعنی لوح حمورابی و بسیاری از مدارك و منابع اولیه تاریخی از تپه ارك مركزی كشف شده است.
علل توسعة شوش
1 ـ كاوشهای باستان شناسی 2 ـ مهاجرت 3 ـ مقبره دانیال نبی (ع)
1- كاوشهای باستان شناسی
اولین كاوش علمی باستان شناسی در 145 سال پیش در آپادانای شوش به زمین زده شد و این تاریخ آغاز فعالیت های علمی و میدانی باستان شناسی در ایران است .
گرچه شهرت و اهمیت شوش مربوط به ادوار طلایی آن یعنی دوره های عیلامی ـ هخامنشی و اسلامی است اما در شوش آثار بیشماری از دوره های عیلامی آغازین (پروتوعیلامی) ، سلوكی ، پارتی و ساسانی نیز كشف و شناخته شده اند . مهمتر از همه بقایای اولین مسجد اسلامی ایران مربوط به سدة دوم هجری اینجا از دل خاك سرد بیرون آمده است و نشان می دهد كه شوش از اولین مراكز اسلامی نیز بوده است .
محوطة باستانی شوش كه بعنوان یك مجموعه باستان شناسانه می توان از آن نام برد از اجزاء زیر تشكیل شده است :
1 ) ارگ مركزی یا تپه اكروپل كه این قلعه بر بلندترین نقطه آن پا گرفته است و خود به سه قسمت اكروپل 1 و 2 و 3 تقسیم می گردد . معابد عیلامی متعدد (معبد اینشوشیناك ـ شوتروك ناهونته ـ نین هورساك) در این تپه كشف شده اند .
2 ) تپة آپادانا كه شامل آثار دوره عیلامی و نیز بقایای تمدن هخامنشی در سطح آن است . آپادانای شوش قدیمتر از تخت جمشید بوده و با دیوارهای خشتی و ستونها و كف درگاه های سنگی سختی ساخته شده و آجرهای لعابدار منقوش آنرا تزئین می داده است . آجرهای لعابدار شوش منحصر به فرد و از شهرت و اهمیتی خاص در دنیا برخوردار است .
3 ) شهر شاهی كه یك مسیل آبرفتی آنرا از اكروپل و آپادانا جدا می سازد و بوسیلة یك پل و دروازه به آپادانا ارتباط می یافته است .
در این قسمت شهر ، پانزدهم عیلامی را از عمق 12 متری سطح تپه دكتر گریشمن از خاك بیرون آورده است .
4 ) شهر صنعتگران كه به دلیل وجود كوره ها و بقایای صنعتی متعدد چنین نامی را به آن داده اند .
5 ) شهر اسلامی در مجاورت شهر صنعتگران و بقایای یك مسجد و حمام و خانقاه و دیگر آثار دوره اسلامی از آنجا كشف شده اند .
6 ) كاخ هخامنشی شائور آن سوی رودخانه شائور مربوط به دورة اردشیر دوم هخامنشی .
7 ) مقبره دانیال نبی (ع) با گنبدی حرمی كه به نظر می رسد بازسازی های مكمل بنای دوره سلجوقی باشد .