قلعه فورک (دومین قلعه مهم اسماعیلیان)

قلعه فورک (دومین قلعه مهم اسماعیلیان)
بابک گنجی‌زاده طاریيكشنبه 8 مهر 1386 | 16 سال پیششهرستان بیرجند شهرستان بیرجند در شرق ایران و جنوب استان خراسان جنوبی قرار دارد. محدوده بیرجند ازجنوب به نهبندان، از شمال به قائن، از شرق به كشور افغانستان و از غرب به طبس و فردوس محدود است. براساس آخرین تقسیمات كشوری وسعت آن 31704 كیلومتر مربع و از چهار نقطه شهری (بیرجند،خوسف، سربیشه و اسدیه) تشكیل شده است. ارتفاع شهر بیرجند از سطح دریا نیز 1480 متر می‌باشد. قلعه فورک قلعه‌های بیرجند، در دوره‌های مختلف احداث شده‌اند. وجود مناطق كوهستانی زیاد باعث شده كه پای فرقه اسماعیلیه به این منطقه باز شود و برای دفاع از خود‌، قلاع مرتفع و مستحكمی در اكثر مناطق این شهرستان و سایر شهرهای جنــوبی خــــــراسان ساخته و باقی بگذارند. بعدها نیز كم و بیش اهالی این شهرستان از نعمت آسایش كافی برخوردار نبوده و مورد تهاجم مغول‌ها و تركمن‌ها و افغان‌ها قرار گرفته‌اند، از این روی، قسمت قدیمی این شهر با كوچه‌های تنگ و تاریك و با دیوارهای بلند بر روی تپه‌ها ساخته شده، تا بدین وسیله مردم بتوانند از جان و مال و ناموس خود دفاع كنند. قلعه فورك نیز یکی از همین قلعه‌هاست كه در روستایی به همین نام در 5 كیلومتری بخش درمیان و در شرق شهرستان بیرجند قرار دارد. این قلعه بعد از قلعه الموت مهم‌ترین مقر حضور اسماعیلیان به حساب می‌آمده و در این محل "فداییان مطلق" را تحت تعلیم و آموزش های مخصوص قرار می دادند. فداییان مطلق گروهی بودند که حتی اسم نداشته و پس از ترک قلعه برای انجام ماموریت نام‌شان عوض می‌شد و به اسم مستعار برای قتل دشمنان فرقه اسماعیلیه می‌رفتند. اساس تعلیم فداییان به این صورت بود که بتوانند دشمن را غافل‌گیر کرده، یک یا دو ضربه کارد به او زده و قبل از این که دیگران به خود بیایند، ناپدید گردند. فرقه اسماعیلیه فرقه "اسماعیلیه" از فرق منشعب مذهب شیعه است. آنان به هفت امام اعتقاد دارند و ظهور این فرقه، نتیجه اختلاف در امامت اسماعیل با برادرش حضرت موسی بن جعفر الكاظم (ع) بوده است. مرکز قدرت اسماعیلیان در مصر بود که خلفای فاطمی مصر این مذهب را در این کشور رسمی اعلام کرده بودند. حسن صباح نیز در سال 465 ه.ق. به مصر رفت، ولی با وجود تلاش فراوان نتوانست با المستنصربالله (هشتمین خلیفه فاطمی) ملاقات كند. وی پس از 17 ماه توقف در مصر سرانجام در سال 473 ه.ق. به ایران بازگشت. او با نفوذ کلام و سخن گیرای خود و طی سفرهایی که به نواحی مختلف ایران (شمال، مركز، شرق و غرب) داشت، توانست پیروانی زیادی پیدا کند. هم‌چنین در خلال همین سفرها بود که او برای به دست آوردن پایگاهی مناسب، سرانجام در سال 483 ه.ق. با كمك قاضی حسین قاینی (‌حاكم سابق ترشیز) و اسماعیلیان دیلم مكان مناسب را به دست آورده و قلعه الموت یا همان آشیانه عقاب را بدون خون ریزی تصرف كرد. مشخصات قلعه فورک قلعه فورك بر بالای صخره ای سنگی پس از قرون متمادی هم‌چنان در تاریخ بیرجند قامت خود را استوار نگهداشته است. این قلعه تاریخی از سنگ، خشت و ملات گل ساخته شده است. هم‌چنین بر بلندای حصار و برج ها، سازه‌های کنگره‌داری وجود دارد و منافذی (تیرکش) جهت دیده‌بانی و دفاع دیده می‌شود. با توجه به آثار و بقایای معماری داخل قلعه چنین استنباط می‌شود که قلعه مزبور در چندین مرحله بازسازی شده و بر وسعت آن افزوده شده است. آخرین مرحله معماری آن مربوط به دوره افشاریه است که حصار فعلی قلعه و هشت برج مدور آن یادگاری از این دوره می‌باشد. باید توجه داشت كه تمام قلاعی كه توسط فرقه اسماعیلیه مورد استفاده قرار می‌گرفت لزوما توسط ایشان احداث نشده و طی تاریخ و روزگاران توسط حاكمان وقت و بنا به ملاحظات سیاسی و استراتژیك بنا شده‌اند. در زیر به تعدادی از قلعه‌های مهم اسماعیلیه (در خراسان جنوبی) می‌شود: کندر قلعه مزار قلعه سرتخت قلعه کلات بیدخت زوزن قاین آبیز کازار خونیک درخش فورک درمیان قلعه کاویج طبس مسیان بیرجند قلعه رستم مود قلعه مومن آباد سربیشه قلعه دره قلعه دختر خوسف منطقه جنوب خراسان جزو گمنام‌ترین و مبهم‌ترین مناطق کشور از لحاظ انجام مطالعات و پژوهش‌های تاریخی و باستان‌شناسی است. دوری از مرکز کشور، دوری از راه‌های ارتباطی مهم، نزدیک بودن به مرز کشور همسایه یعنی افغانستان و عوامل متعدد دیگری باعث بی‌توجهی به فرهنگ و تاریخ منطقه شده است. قلعه تاریخی فورك نیز با وجود ارزش‌های زیاد تاریخی، از این امر مستثنی نبوده و عملا پژوهش چندانی در مورد آن صورت نگرفته است. این قلعه با قدمت دوره اسماعیلیه كه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده با وجود جذابیت‌های فراوان تاكنون نتوانسته است علاقه‌مندان به آثار باستانی را چندان به خود جذب كند. گردآورنده و محقق: بابک گنجی زاده طاری منابع: کتاب خداوند الموت (نوشته: پل آمیر) ترجمه: ذبیح الله منصوری birjandcity.com farhangsara.com fa.wikipedia.org دسته‌بندیدژها ، قلعه‌ها ، برج و مناره‌هاخراسان جنوبیکلید‌واژهقلعهفورکدومینمهماسماعیلیان1739 بازدید
بابک آقای گنجی‌زاده از مطلب خوبتون خیلی ممنونم. مثل همیشه عالیهيكشنبه 8 مهر 1386 | 16 سال پیش
احسان شاهوردی جای بسیار زیبایی است و مورد علاقه من . يكشنبه 8 مهر 1386 | 16 سال پیش
محمد بسیار زیبا وباعشق مهیج و عالیییی رفیقشنبه 16 خرداد 1394 | 8 سال پیش