چرم سازی (کفش محلی)

یکی از صنایع دستی شهرستان سرایان در خراسان جنوبی است ، صنعت چرم سازی است . این صنعت منحصر به فرد که بدلیل عدم برنامه ریزی در گذشته به فراموشی سپرده شده بود با برنامه ریزیهای انجام شده در حال رونق است

حسن صفریيكشنبه 30 فروردين 1394 | 10 سال پیشگام اول : چرم را بشناسیم ابتدا پس از ذبح حیوان و استفاده از گوشت آن گاو ،گوسفند ،شتر و ... برای امرار معاش کشاورزان در روستای چرمه فرد چرم ساز اقدام به جمع آوری پوست های مختلف حیوانات اهلی(چرا که حیوانات وحشی قابل دسترسی نبوده و استفاده از پوست آنها میسر نمی باشد) می کند .سپس پوست حیوانات به دو گروه طبقه بندی می شود : 1 )حیواناتی که از پوست آنها چرم درست می شود :گاو ،شتر ،اسب ،خر و ... 2 )سلمبر به پوست حیوانات کوچکتر همچون گوسفند ، بز و بزغاله و ... استفاده می شود مشتقات سلمبر از قدیم به سه صورت یافت و انجام می شود الف ) سخت جو (سخت جان) ب ) تیماج 3 )انبانی انبانی نیز بر دو نوع می باشد: یا مو تمام گری می شده است یا بدون مو تمام گری می شده است .چرم کاملاً سفید را از نوع بدون مو استفاده می کرده اند. گام دوم: خرید وتهیه پوست خشک شده با توجه به لطافت و کیفیت نازکی و ضخامت پوست به حیوانات مختلفی نیازمندیم. پوست خشک شده بزغاله که به صورت سالم و بی دم درز پوست کنده شود و شکم پاره نباشد برای استفاده در مشک سازی بکار می رود که در اصطلاح محلی به آن خیک پوست می گویند. پوست بز برای استفاده در تیماج چرمی بکار می رود که از آن میتوان در آستر کفش به خصوص کفش زنانه بهره برد.و نیز دم آهنگری وسیله ایست که باید جنس آن از پوست بز باشد. برای تهیه مشک باید سمت گلویی پوست را باز بگذاریم که شیر و لبنیات داخل آن بریزند و قسمت دست و پا را با نخ ببندیم و قسمت پایین تنه پوست بسته شود. برای تهیه دم آهنگری که از چرم بز درست می شود ابتدا سمت گلویی را با کنده ای هم اندازه سوراخ گلویی می بندیم و در وسط کنده سوراخی ایجاد می کنیم و لوله آهنی توخالی به قطر 1 تا 2 سانتیمتر و طول 30 سانتیمتر در آن فرو می کنیم که حرارت کوره آهنگری چوب دم را نسوزاند. گام سوم : خیساندن پوست برای خیساندن پوست در قدیم به بیرون از روستا رفته بودیم و یک کوه صخره ای که از دره آن آب روان می گذشت انتخاب کردیم. این مکان از روستا دور بود و زایدات و اضافات و بوی بد عملیات گند زدایی پوست در آنجا صورت می گرفت.تعداد زیادی پوست را بوسیله چروا یا همان الاغ به آنجا می بردیم تا کارهای اولیه مثل خیساندن و آهکی کردن و مو زدایی در آنجا انجام گیرد. در داخل دره و حاشیه آب روان چاله هایی ایجاد می کردیم بطوریکه آب را کثیف و بد بو و بد مزه نکند.این چاله ها اولین کاری بود که ما بعد از تهیه پوست انجام می دادیم.در هر کدام از این چاله حدوداً 30 عدد پوست قرار می گرفت.این چاله ها بجای ظرفهای مختلف امروزی بکار گرفته می شد اما متاسفانه بدلیل خشکسالی های اخیر مشکل آب داریم و باید اینکار با سختی فراوان در کارگاه یا در خانه صورت گیرد.که مسلماً می دانید چه مشکلاتی را در پی خواهد داشت. گام چهارم : مو زدایی انجام عملیات موزدایی به این شرح می باشد که ابتدا 24 ساعت پشت پوست را آهک خمیری می زنند . پس از 24 ساعت آن را در آورده، مو را جدا می کنند و دو مرتبه برای جرم گیری مو و آهکی شدن پوست پوست را در شیرآهک قرار می دهند سپس در کنار آب آنرا کاردکش می کنند سپس با داس چربی اضافی و زایدات را از پشت پوست جدا می کنند. گام پنجم : گدازی پس از آماده کردن ، پوست را در فضله کبوتر به مدت 24 ساعت قرار می دهند و پس از آن اگر تعداد پوست ها زیاد باشد با لگد کردن و اگر کم باشد با ماساژ دست برای آهک زدایی آن اقدام می شود پس از آن آنرا در آب خالص قرار داده تا همان فضله ها نیز مرتفع می شود باز هم پس از این مرحله عملیات درز کشی انجام می گیرد. گام ششم : آماده سازی برای رنگ پی رنگ پی پوست جدا شده از ریشه درخت بادامشک و پوست درخت بادام می باشد.از این دو ماده طبیعی رنگدانه هایی بیرون می آید که رنگ قهوه ای روشن مایل به صورتی به دست می دهد و از پوست میوه انار رنگ قرمز مایل به قهوه ای تیره بع وجود می آید. گام هفتم : داس کشی تکمیلی و تولد چرم در این مرحله با استفاده از خر چوب و داس کلیه اضافات بر جا مانده از مراحل قبل توسط داس و عملیات داس کشی برداشته می شود. این مرحله مرحله ایست که دیگر نام پوست به آن اطلاق نمی شود، بلکه پوست نام ( چرم ) به خود گرفته است. گام هشتم : شفله کشی شفله وسیله ایست که هنگامی که چرم مرطوب است با آن چرم را صاف کرده و از پشت چرم یعنی قسمت داخل شکم می کشند که پرزهای اضافه برداشته شود و روی چرم چین و چروک خود را از دست بدهد و چرمی یکنواخت و تمیز داشته باشیم. گام نهم : رامکوب کاری در این مرحله با استفاده از چهار تخته متصل بهم بصورت ذوزنقه ای شکل که این شکل هندسی بر اساس شکل چرم تنظیم یافته است،چرم مرطوب را میخکوب کرده و به اصطلاح آنرا به جنجره می کشیم و می گذاریم تا خشک شود که صاف باقی بماند. این مرحله مدت 24 ساعت طول می کشد. لازم به توضیح است که خشک کردن چرم باید در سایه صورت پذیرد چرا که تبخیر ناگهانی پوست از کیفیت آن می کاهد. گام دهم :آماده شدن چرم در این مرحله چرم را با دقت از روی رامکو جدا کرده و می بینیم که شکل و کیفیت خوبی گرفته است. بنابراین چرم را وارد مرحله جدیدی ساخته ایم. گام یازدهم :رنگ کردن چرم به صورت دلخواه در این مرحله با استفاده از رنگ های شیمیایی مانند رنگ های رنگرزی نخ و پشم برای زیرسازی رنگ اصلی آنرا با قلم مو رنگ می کنیم به این صورت که جوهر را با مقداری آب می جوشانیم تا رنگ دانه آن ظاهر شود و آماده برای مراحل بعدی گردد . انواع چرم از نظر رنگ چرم شتر طبیعی رنگ سفید و مایل به کرم چرم گاو رنگ شده چرم با استفاده از رنگ های شیمیایی از این مرحله به بعد تولید کفش آغاز می شود skchto.irدسته‌بندیجاذبه‌های فرهنگیخراسان جنوبیکلید‌واژهچرمسازیشهرستانسرایان17330 بازدید