کشف فنجان نماهای کهن در حاشیه خلیج فارس

به گودي هاي ايجاد شده بر روي سطوح صاف سنگ ها، بدست انسان هاي باستان، برای مقاصد گوناگون، فنجان نما Cup mark گفته مي‌‌شود. آنها از كهن‌ترين و گسترده ترين آثار ايجاد شده بدست بشر در ميان سنگ نگاره هاي ايران و جهان هستند. فنجان نماها توسط ابزارهاي خاصي (سنگ، استخوان حيوانات و فلزات و…) ايجاد شده اند. اندازه ي کلی آنها (عمق و قطر) از حدود يك متر عمق و قُطر، تا حدود یک سانتیمتر قُطر و عمق متفاوت است.

محمد ناصری فرددوشنبه 14 اسفند 1402 | 2 ماه پیشفنجان نماهای کهن ایران به گودي هاي ايجاد شده بر روي سطوح صاف سنگ ها، بدست انسان هاي باستان، برای مقاصد گوناگون، فنجان نما Cup mark گفته مي‌‌شود. آنها از كهن‌ترين و گسترده ترين آثار ايجاد شده بدست بشر در ميان سنگ نگاره هاي ايران و جهان هستند. فنجان نماها توسط ابزارهاي خاصي (سنگ، استخوان حيوانات و فلزات و…) ايجاد شده اند. اندازه ي کلی آنها (عمق و قطر) از حدود يك متر عمق و قُطر، تا حدود یک سانتیمتر قُطر و عمق متفاوت است. در ايران بزرگترين آنها در غار كرفتو دركردستان است؛ كه قطر دهانه و عمق آن حدود يك متر است. اين فنجان نما، بزرگترين نمونه ي مكشوفه در ایران و شايد در جهان است(1385، نگارنده). فنجان نماها در مكان هاي خاصي براي كاربردهاي گوناگون ايجاد شده اند. اندازه ي اوليه ي آنها اغلب كوچكتر بوده؛ كه بر اثر گذر زمان و كار با آنها، اندازه ي (قطر و عمق) آنها نيز افزايش يافته است. كاربري فنجان نماها در ايران و جهان در بعضی موارد مشابه بوده؛ گفتنی است که فنجان نماها در ایران کاربری متنوع تر داشته و از راز و رمزهاي های بیشتری هم برخوردار بوده اند. اولين و كهن ترين كاربرد آنها جمع آوری قَـطرات آب چکیده شده از سقف غارها و نگهداري آن و ديگر مواد برای ادامه ی زیست، درون و بيرون غارها و آسیاب کردن ساقه و دانه های خشک گیاهان بوده؛ كه اين كارها بيشتر بدست بانوان صورت مي گرفته و بعدها فنجان نماها ابزارهاي مناسبي جهت گرفتن عصاره گياهان آیینی نيز شده‌اند. بدین شیوه كه سنگ گردي را داخل فنجان نما (گودی روی سنگ) مي چرخانده اند يا به وسيله ي سنگ هاي استوانه اي شكل، ضربه هاي عمودي بر مواد داخل فنجان نما مي زده ‌اند(هاونگ)؛ كه هر دو نمونه سنگ ضربه زن و چرخشي را با سطوح صيقلي در خیلی از محوطه ها اغلب در کنار فنجان نماهای کهن می بینیم . فنجان نماها، پیش از اختراع سفال، ظرف هايي براي نگهداري موادي اعم از جامد و مايع در داخل و خارج از غارها بوده اند؛ که در كنار زيستگاه هاي كهن، آثار بجا مانده از آنها را مي توان با ابعاد و اندازه هاي مختلف ديد. كاركردهاي فنجان نماهای کهن در ايران 1- جمع آوري آب در درون غارها( غار رباط عليا. شمال غرب خمين و كرفتو در سقز كردستان) 2- جهت نمايي 3- رخداد نگاري 4- گاهشماري 5- صورت هاي فلكي 6- عصاره گيري 7- نگهداشت عصاره گياه هوم جهت مراسم آييني 8- خُرد و آسياب كردن دانه غلات، حبوبات و ساقه خشك گياهان 9- کوبیدن گوشت خام برای کودکان پیش از کشف آتش 10- بعنوان آتش دان ها در فراز كوه ها جهت مراسم آييني، راهنمايي های شبانه و كد نمايي ها تعداد فنجان نماهاي مكشوفه در ايران به بيش از هزار مورد مي رسد كه عمر بعضي از آنها بيش از 40000 سال است. کشف فنجان نماهای کهن در حاشیه خلیج فارس فنجان نماهای کهن و متنوعی بدست جوانان رشید حاشیه خلیج فارس کشف گردیده و تعدادی از آنها نیز برای نگارنده ارسال شده؛ که به شرحی از آنها می پردازیم. در نگاه نخست، تخته سنگی بزرگ و پر از فنجان نماهای گوناگون می بینیم؛ که تعدادی از آنها بعلت قدمت زیاد محو و خاموش شده اند و فقط آثار کمی از آنها به چشم می خورد. این تخته پر از فنجان نماهای کهن، شیبه نمونه ای در کشور اسپانیا (آستورگا، یکی از دهستان‌های استان لئون) است. پس از بررسی های دقیق فنجان نماهای کهن روی تخته منطقه دژگان، با شگفتی فنجان نماهایی با چینش صورت فلکی خرس بزرگ (دُب اکبر) یافتیم؛ که قبلا شبیه آن را در میمند کرمان نیز یافته بودیم. در ادامه ی بررسی ها، با ده ها فنجان نما در اندازه ها و کارکردهای گوناگون روبرو شدیم؛ که قالب های گروهی و موردی برای پیام و کارکردی خاص ایجاد شده بودند. بزرگ ترین و بارزترین آنها فنجان نمایی بود؛ که شیارهایی متعددی به سوی آن کشیده شده بود؛ کارکرد آن هم جمع آوری آب باران برای اجرایی مراسم آیینی بود. نمونه های متعددی هم برای عصاره گیری گیاه هوم نیز بر آن دیده می شد؛ که اندازه و عمق هر کدام متفاوت است. بر دیواره ی عمودی تخته سنگی هم، فنجان نماهای کهن و متعددی با کارکردهای گاهشمار و رخداد نگاری دیده می شود؛ که چون یک کتاب سنگی می نماید. فنجان نماهای جوان اغلب کوچک هستتند و هر چه بر آنها زمان گذشته؛ بزرگ و عمیق تر شده اند. کشف فنجان نماهای کهن و منحصر بفرد در اطراف حد وسط بندرهای خمیر و لنگه (دژگان) در حاشیه خلیج فارس، نشان از زیستگاه های نخستین انسان در آن نواحی دارد (پیش از اختراع سفال). فنجان نماها، در واقع نشان از کلید رمزهای نخستین زیستگاه های انسان در نقاط مختلف کره زمین هستند؛ که در ایران آنها را فراوان می توان دید. شبیه و رد پای فنجان نماهای کهن هرمزگان را در جزیره خارک و بندر سیراف در استان بوشهر، لامرد در استان فارس، بزمان در استان بلوچستان، استان سمنگان در افغانستان، دادو، دره نالی و دره سند در پاکستان، الجساسیه در قطر، صلاله در کشور عمان و شهر پترا در اردن هم می توان دید. گفتنی است که در این محوطه نقش هایی کهن هم از سنگ نگاره های بزکوهی، انسان و نمادها هم کشف شده است. در پایان جای دارد از تلاش ها و زحمت ارسال آن عکس های زیبا، از دوستان خوبم، جناب خوش سایه و جناب ابراهیم رفیعی سپاس فراوان داشته باشیم. با احترام- محمد ناصری فرد اسفند 1402 ---------------------------------------------------------------------------------------- 1 - غاركرفتو در اطراف سقز ( كردستان) و غار رباط عليا در تيمره (خمين) 2- فنجان نماها و سنگ های گردي كه ردپا و کارکردهای کهن همگون آنها را در نگاه و اندیشه انسان های نخستین طی هزاره ها در نقاط مختلف دنیا می توان دید. از افریقا (مراکش)، امریکای جنوبی (پرو) نقاط مختلف اروپا ( ایرلند، ایتالیا، انگلستان، سوئد و…) و ایران، از فنجان نماهای کهن تا مرز هاون و جوغن روی سنگ قبرها که از چرخاندن سنگ گرد درون گودی و کوبش سنگ بلندی بر درون سنگی گود قابل دیدن است. کلید‌واژهکشففنجاننماهایکهنحاشیهخلیجفارس27 بازدید