نقاشی های کهن غارهای اطراف شهرستان جهرم فارس و طرح روی جام سفالی شوش

نقاشی های کهن غارهای اطراف شهرستان جهرم فارس و طرح روی جام سفالی شوش
محمد ناصری فردشنبه 4 تير 1401 | 8 ماه پیشنقاشی های کهن غارهای اطراف شهرستان جهرم فارس و طرح روی جام شوش اخیراً کوهنوردان و علاقه مندان به میراث کهن ایران، درغارهای اطراف شهرستان جهرم، رنگین نگاره های pictograph متعدد و فنجان نماهایCupmark کهن کشف کرده اند؛ که با محبت فراوان، تعدادی از آنها را برای نگارنده ارسال داشته اند. خوشبختانه بررسی ها و معرفی چندین ساله ما و دیگر دوستان پژوهشگر آزاد بر روی سنگ نگاره های ایران سبب شده تا کوهنوردان عزیزهم با آن آثار تاریخی و هنری آشنا شوند. شاهد آن هستیم که کوهنوردان و غار نوردان عزیز به نقاشی های کهنی در ایران دست پیدا کرده اند؛ که ما تصورش هم نمی توانستیم بکنیم. آنها چه زیبا به تاریخ و فرهنگ کهن این سرزمین کمک می کنند که جای بسی سپاس دارد. یکی دیگر از نقاشی های غارهای اطراف جهرم را مورد آیکونوگرافی Iconography سیستمی، مضمونی و تطبیقی قرار داده ایم و به نتایج زیبا و شگفت انگیزی دست پیدا کرده ایم. نقش یک بزکوهی Ibex با شاخ های اغراقی و کهن نمایی شده که در وسط شاخ های آن، نقش انسانی وارونه دیده می شود (نماد مرگ)؛ یک دعای خیر، ای مرده ی مورد نظرهنرمند، مرگی با سعادت داشته باشی و فرشته ناجی محافظ تو باشد (نوعی دعا). این جزییات که بر شمردیم از نگاه باستان شناسان زیر سطحی پنهان است و دیده نمی شوند؟! از موارد بالا جالب تر، دُم اغراق شده ی بزکوهی است که شباهت به دُم اسب دارد. در دنیای واقع هیچگاه بزکوهی دُمی به این بلندی و بدین شکل ندارد. آن چیزی نیست بجز گیاه ریش بز، اُرمک، سومه ، هوم، هومه ( گیاه مانایی) Ephedra در قالب نوعی دعا، که اغلب با نقش سنگ نگاره ها و طرح روی سفالینه ها همراه است( ای فرشته ی ناجی ماری و ماریانه، همیشه مانا باشی)؛ یک پیام رسا و همگانی در قالب نوعی دعا که برای مردمان آن دوران براحتی قابل درک و فهم بوده است. در عرصه ی تطبیق با یکی از شاهکارهای هنر سفال ایران، یعنی جام سفالین شوش، با شباهت های پیامی همگون با نقاشی کهن درون غار جهرم روبرو شدیم و آن دُم طرح بزکوهی روی جام سفالی بود که چون دُم اسب خلق شده بود. ما در دنیای واقع چنین بزکوهی نداریم که دُمی چون اسب شاخه شاخه و بلند داشته باشد. آن دُم چیزی نیست جز ریش بز، یا همان گیاه مانایی! ای فرشته ی ناجی مشی و مشیانه، این جام همیشه پر از نعمت باشد، از ما هم محافظت کن و مانا باشی (نوعی دعا). طرح روی جام شوش، همچون نقش رنگین نگاره، دارای سبک هنری اندیشه نگار ideogram است و مضامین و پیامی غیر از شکل ظاهری اش دارد. این چیزی است که تاکنون در ایران بدان اهمیت داده نشده است و طرح بزکوهی در قالب حیوان Realism تفسیر و تحلیل شده است و به همین جهت پیام های مستتر در آن دیده نمی شوند. اغلب طرح روی سفالینه های پیش از تاریخ ایران، نوعی خط تصویری Pictographs است و در پس آنها اندیشه ها و پیام ها نهفته است؛ اغلب از یک باوری آیینی انتزاعی و درهم تنیده از اسطوره ها، نقاشی های کهن درون غارها پیروری می کنند؛ که بیشترین این رویه ها را در طرح و نقش های بزکوهی سبک اندیشه نگار می بینیم ؛ که همانطور که اشاره شد؛ تاکنون بدان توجه نشده است. آیکونوگرافی سنگ نگاره ها، طرح روی سفالینه ها، دست بافت ها، پیکره های گلی و مفرغی در ایران از یک درهم تنیدگی همراه با ذهنیت فلسفی خاص برخوردارهستند؛ که فرد بدور از آنها قادر به تفسیر و تحلیل علمی و متقن نیست. در پایان از خبرگزاری ایرانا در شهرستان جهرم و جناب مهندس قربانی سپاس فراوان داریم.

با احترام- دکتر محمد ناصری فرد باستان شناس هنر و پژوهشگر آزاد سنگ نگاره های ایران 4/4/1401

کلید‌واژهنقاشی کهنغارجهرمفارسجام شوش106 بازدید